De Bossche Veldjes

De gemeente ’s-Hertogenbosch is al sinds 2008 bezig met het ontwikkelen van meer natuur in en rond de stad. Nu kijken we naar het groen nabij de Schutskamp. Tussen de Vlijmenseweg en Hoeflaan ligt een bijzonder strookje groen. We noemen het ‘De Bossche Veldjes’.

De gemeente wil de natuur, het landschap en de cultuurhistorie van ‘De Bossche Veldjes’ mooier en beter maken. We kijken ook naar de kansen om beter van de natuur te genieten.

Er is nog geen plan voor dit gebied! We maken het plan samen met buurtbewoners, andere belanghebbenden en gebruikers. We maken het plan voor ‘De Bossche Veldjes’ in 2023. We voeren het uit in 2024.

Wij geven u informatie over het gebied. Dit kunt u gebruiken bij het nadenken over de toekomst van het gebied. We vertellen u iets in het kort over de geschiedenis van het gebied. We vertellen u waarom het een bijzonder landschap is. Hoe de bodem eruit ziet. Hoe hoog het waterpeil staat. En wat we weten over de natuurwaarden.

Er was eens...

‘De Bossche Veldjes’ is een piepklein restant van wat ooit ‘Het Bossche Veld’ heette. Vroeger lag er nabij de historische stad een uitgestrekt moeras met natte graslanden. Vanaf het jaar 1000 na Christus stroomden gebied regelmatig onder. De Maas trad wel eens buiten haar oevers. Soms gebeurde dat na een dijkdoorbraak. Later liet men bij teveel water op de Maas heel bewust het water over het gebied stromen. Dat noemen ze de Beerse Overlaat.

Klein maar fijn!

Tussen 1955 en 1980 wordt ‘Het Bossche Veld’ opgehoogd met zand. Dat is nodig om de woonwijken De Kruiskamp en De Schutskamp te bouwen. Een heel klein stukje blijft bestaan; ‘De Bossche Veldjes’. Het gebiedje is maar 7,5 hectare groot. Er passen zo’n 15 voetbalvelden in.

‘De Bossche Veldjes’ kennen een boeiende geschiedenis. Tot 1200 bestond het uit enkele boerderijen met wat akkertjes. Verder waren er vooral natte graslanden. De boerderijen werden gebouwd op de hogere delen in het landschap zoals bij Deuteren. In veel gevallen moest men zandheuvels of terpen opwerpen. Enkele van deze eeuwenoude terpen zie je zijn nog steeds. Het gebouw van de Scouting Columbus staat op zo’n terp. Net als B&B De Gouden Heuvel. Diverse boerderijen zijn verdwenen. De terpen maken het gebied uniek en waardevol.

Van herberg via buurtkroeg naar B&B

Rond 1300 na Christus ontstond er een klein dorpslint aan de andere kant van de Vlijmenseweg: Groot Deuteren. Deuteren lag op de weg tussen Vlijmen, Cromvoirt en ’s-Hertogenbosch. Het was een belangrijke stop in de handelsroute. De huidige Bed & Breakfast ‘De Gouden Heuvel’ was vroeger een herberg. Reizigers vonden er na zonsondergang onderdak. Tussen zonsondergang en zonsopgang sloot ’s-Hertogenbosch namelijk de poorten van de stad. De Gouden Heuvel werd later een buurtkroeg en nog later dus een Bed & Breakfast.

Rond 1500 verschijnen er dijken langs de Maas. Dat was nodig om het land waar boeren werkten zoveel mogelijk te beschermen bij hoogwater. Ze legden wel zogenaamde ‘overlaten’ aan in de dijk. Bij hoog water in de winter mocht het land wel overstromen. De boerderijen en huizen op terpen lagen hoog en droog.

Linies van dijken en water

Tussen 1568 en 1648 was er de 80-jarige oorlog. Nederland vocht tegen de Spanjaarden. Prins Frederik Hendrik legde in 1629 een linie rondom de hele stad aan. Zo werd ook de Dommel en Aa omgeleid en moeras om de stad drooggelegd. Zo konden ze eindelijk de stad innemen. Dit heet het Beleg van ’s-Hertogenbosch. De linie lag ook door ‘De Bossche Veldjes’ en sloot aan op de terpen.

Op de website van Topotijdreis vind je oude kaarten. Op de kaart van 1815 zie je nog een deel van de linie uit 1629. Daarnaast zie je langs beide zijden van de Vlijmenseweg waterlopen. Een van de waterlopen komt waarschijnlijk vanaf Fort Isabella bij Vught! De weg was en is eigenlijk nog steeds een dijk.

Land van kneuterboertjes, akkers en gras

Op de kaart van 1850 zie je langs de Vlijmenseweg bebouwing, akkertjes en grasland. De linie is verdwenen. De waterlopen langs de Vlijmenseweg zijn niet meer zichtbaar. Ze lijken nu ‘laagten’ aan beide zijden van de weg oftewel aan de voet van de dijk. Die laagtes zie je nu nog steeds goed bij de nabij de scouting. Water vind je er niet meer.

Op de kaart van 1870 zie je goed dat de boerderijen en herberg (rode blokjes) op een terp liggen. Naast akkers (wit) liggen er natte graslanden (lichtgroen) waarvan sommige met veel slootjes (zwarte lijntjes). De graslanden werden mogelijk bevloeid. Er is een zandpad zichtbaar met bomen (zwart stipjes). De zandweg lag in het verlengde van de huidige toegang naar de scouting. Het zandpad is nu niet meer aanwezig. Bij de scouting en bij de B&B De Gouden Heuvel staan nog wel veel oude bomen van meer dan 100 jaar oud!

Wat een hoogteverschillen!

‘De Bossche Veldjes’ zijn een restant van ooit een ‘weids’ landschap. Op een kleine oppervlakte zijn er echter zowel hogere gronden met terpen als laaggelegen graslanden. De huidige terpen zie je nog steeds in het landschap. De hoogste terp ligt op ongeveer 6,5 meter boven of +NAP. Het grasland bij de Rijzertlaan ligt op 2,5 m +NAP. Dat is maar liefst 4 meter verschil over een afstand van nog geen 100 meter. Dat is echt bijzonder.

Nu veel droger dan vroeger…

De waterloop met riet langs de Hoeflaan kent een vast peil van 1,73 +NAP. Het grondwater in de Bossche Veldjes zal iets hoger zijn dan die in de waterloop. Het grondwater stond was vroeger hoger. In de bodem zie je op slechts 50 cm diepte roestvlekken. Die wijzen erop dat het vroeger veel natter was dan nu.

De bodem in ‘De Bossche Veldjes’ bestaat uit zand. Het is een ‘veldpodzolbodem’. Die ontstaan door wisselende grondwaterstand; in de winter hoog en in de zomer lager. Het is een arme zandgrond. In het laaggelegen graslandje bij de Rijzertlaan is veen aanwezig op zo’n 40 cm diepte. Deze grond is daar nog steeds redelijk vochtig. De bodem tussen de B&B en de scouting is door de mens verstoord of vergraven.

Van vos tot grasmus en van buizerd tot braam…

We hebben nog weinig gegevens over de natuurwaarden. Van de vogels hebben we het beste beeld. We inventariseren in 2023 nog de planten en sommige groepen insecten zoals dagvlinders, libellen en zweefvliegen. Het erf van de scouting kent een redelijke vogelbevolking met zwartkop, tjiftjaf en grasmus. Buizerd, torenvalk en groene specht komen er om te eten. Ze broeden waarschijnlijk in de Moerputten. De graslanden zijn arm aan plantensoorten. De bermen langs de Vlijmenseweg gevarieerd. De erven op de terpen kennen oude loofbomen, taxus en diverse soorten fruitbomen. Er is veel achterstallig onderhoud. Bramen overwoekeren de terpen. In de waterloop langs de Hoeflaan met rietoevers broeden waterhoen, meerkoet en wilde eend. Canadese gans is nogal dominant aanwezig. Kleine karekiet broedt in het riet. We inventariseren deze zomer de libellen langs de sloot. We brengen de dagvlinders in beeld. Konijnen zitten er soms heel veel. De vos komt er af en toe. De verwachting is dat er zeker op de graslanden weinig en slechts algemene soorten bevinden.

Van wie is het en kan ik er ook in?

Het gebied is aangewezen als gemeentelijk archeologisch monument vanwege de rijke geschiedenis en de terpen. Het is vrijwel geheel in eigendom van de gemeente ’s-Hertogenbosch. De gemeente geeft een deel in gebruik bij een particulier die er koetjes laat lopen. In het zuidelijk deel liepen tot voor kort nog pony’s. Die zijn er nu af.

Je kunt het gebied niet in. Er zijn geen wandelpaden. De scouting en B&B maken gebruik van de erven. De scouting Columbus huurt het gebouw van de gemeente. De scouting gebruikt het gebied rondom het gebouw voor activiteiten. Kinderen uit de buurt bouwen hutten op een van de terpen.

B&B De Gouden Heuvel is particulier eigendom. Ze verhuren de kamers. Het boomgaardje naast de B&B is van iemand anders. De eigenaresse laat er twee schaapjes in grazen. De boomgaard is verlaten. De sloot en de oevers langs de Hoeflaan zijn in eigendom en beheer bij Waterschap Aa en Maas. Zij zorgen dat het waterpeil constant blijft.