Academie voor Beeldvorming: kunst met maatschappelijke winst

De Academie voor Beeldvorming is een beweging van mensen die zich in teamverband verbindt aan een maatschappelijk vraagstuk. Uit een mengelmoes van wetenschappers, kunstenaars, journalisten, welzijnswerkers en anderen ontstaat een multidisciplinair collectief rond zo’n vraag. Monique van de Wijdeven en Klaas Burger, het hart van de organisatie, vertellen over hun nieuwste project. Klaas’ dochtertje ligt in de box te luisteren.

Jullie zijn het project Vinex en dan..? in de Groote Wielen begonnen. Wat speelt er in die wijk?

Klaas: ‘We leerden de wijk kennen in een eerder project. Een medewerker van WelzijnDivers vertelde over hoge druk achter de voordeur. De Groote Wielen is neergezet vlak voor de crisis. In de jaren die volgden, stonden huizen onder water: tweeverdieners, grote hypotheek. En dan ineens klem.’

‘Nu de woningmarkt weer aantrekt gaan mensen ineens scheiden, vertelde een medewerker van Zayaz. Eindelijk is er weer lucht en kunnen ze uit elkaar. Dat levens van mensen tien jaar op slot zaten, heeft direct een effect op de stress waarmee mensen rondlopen. Aan de oppervlakte ziet de wijk er goed uit, maar er zijn ook andere signalen. Die vind je alleen niet zomaar.´

Slechts de helft van de wijk is opgeleverd. Het centrum is nog niet gebouwd. De Albert Heijn zit nog in een noodgebouw. ‘Hoe is het om daar te leven?’ vraagt Klaas retorisch terwijl hij zijn dochter uit de box haalt. Ze heeft geen zin om te slapen en wil ook meedoen aan tafel.

Allemaal leuk en aardig, maar wat dóén jullie nou?

‘We doen artistiek actieonderzoek’ antwoordt Monique. ‘Eerst ontdekken we wat er speelt op een plek. Daaruit ontwikkelt zich een project waarbij we kunst inzetten om bijvoorbeeld leefbaarheid te verbeteren. Hoe dat precies gaat, hangt af van het onderzoek.´

Klaas: ‘Laatst vatte de wijkmanager onze werkwijze kort samen: “Eigenlijk willen jullie gewoon op een heel open, verkennende manier aan de slag”. Vaak werken overheden probleemgestuurd: als er ergens een brandje woedt, wordt er geblust. Verder gaat het niet. Om te ontdekken wat er zich ontwikkelt in een wijk, helpt het open experiment van kunst en cultuur ontzettend. En als je hierin de samenwerking zoekt met professionals en wijkbewoners, gaan ze zich op een andere manier tot elkaar gaan verhouden. Als we dát weten te faciliteren én weten te pakken in de vorm van een productie of symbool, dan dragen we bij aan sociale verandering.’

Klaas’ dochtertje begint te mokken. Ze heeft honger en haar papa praat te veel.

Dus jullie zijn er om problemen te voorkomen?

‘Als dit een bijwerking is, graag,’ legt Klaas uit. ‘En dat wordt versterkt doordat beleidsmakers en professionals deelnemen aan dit proces. Die gaan op een andere manier nadenken over hun werkwijze en eigen functioneren, en zich anders verhouden tot een plek of vraagstuk, en dat is winst.‘

Winst? Hoeveel centjes winst?

‘Dat is een goede vraag. We zijn een blauwdruk aan het maken van onze werkprocessen om hier meer zicht op te krijgen. Ik wil dat we dat hard kunnen maken. Kijk, Zayaz en WelzijnDivers doen niet voor niets mee!’

Monique haalt een excel-sheet tevoorschijn: ‘Als je de uren rekent die we uitbetalen aan o.a. onszelf, de kunstenaar, onderzoeker en fotograaf, dan komen de projectkosten uit op een bedrag van ± €33.000, waarvan de gemeente €14.999 bijdraagt. Maar als je de inzet van alle partners zoals WelzijnDivers, Kunstbalie en de wijkmanager in geld uitdrukt, dan kom je qua bijdragen zo op een ton uit.’

Klaas loopt naar de keuken om de babymelk op te warmen maar draait zich om, om toch nog wat te zeggen: ‘En als het goed loopt, dan heb je het twee- of driedubbele aan maatschappelijke winst: buurtbewoners zetten zich in, er worden dingen geleerd, er groeit nieuw netwerk.’

Waarom betaalt de gemeente nu een deel van jullie onderzoek, en niet al die organisaties die er direct voordeel uithalen?

‘Om daar toegang toe te hebben moeten er een dichtgetimmerd plan liggen. Voor ons onderzoek werkt dat niet. Zo’n dichtgetimmerd plan kan pas ná het onderzoek komen. Ons onderzoek is open en juist daardoor heel waardevol voor het traject erna. De gemeente ziet die maatschappelijke waarde en daarom ondersteunen ze ons mede,´ aldus Klaas.

Monique vult aan: ‘Onze insteek is om de betrokkenen kennis te laten maken met een andere mentaliteit. Dan is onze samenwerking meer dan bijvoorbeeld een ingevlogen theatervoorstelling waarna we weer overgaan tot de orde van de dag.’

Aha, vandaar jullie naam Academie voor beeldvorming…

‘Klopt,’ zegt Monique. ´We hebben een integrale aanpak. Onderzoek leidt tot kunstproductie en andersom. We brengen verschillende lagen van de maatschappij met elkaar in ontmoeting, beïnvloeden beleid, verbeteren werkwijzen van zorgprofessionals én brengen kunstproductie middenin de samenleving.´

Klaas: ‘In zo’n proces wordt een leersprong in verbinding met expressie gemaakt. Zelfexpressie is ontzettend belangrijk! In deze zin is kunst fantastisch. Dat gaat over zelfexpressie. Dat men zich uit. Als het jezelf uiten voorbehouden is aan een kleine artistieke elite dan is het veel te beperkt. Maar als je laat zien dat kunst een uitnodiging is aan de samenleving om jezelf te uiten, dan is het fantastisch! Zelfexpressie is een basisvoorwaarde voor een werkende samenleving. Als je je niet kunt uiten, kan je niet meedoen!’

Klaas’ dochtertje verheft haar stem. Dat flesje babymelk laat lang genoeg op zich wachten!

Resultaten van Vinex en dan..? zullen eind zomer 2018 te zien, horen en beleven zijn in de Groote Wielen, Rosmalen. De gemeente heeft €14.999 medegefinancierd uit het cultuurfonds Pop-up op een totaal van €33.000. De rest van de begroting wordt gefinancierd door The Art of Impact, VSBfonds en inbreng van de samenwerkende partijen.

Foto: Mike Harris